|
Emotional Development, Process Training & Co-Regulatie met 3 paarden tegelijk;
Maan (Arabier, schimmel) heeft grote moeite met Stress Releasen/het loslaten van spanning. Muis kwam zich snel bij ons voegen om steun te bieden, Ichi liep ook mee maar om een andere rol te vervullen. Bekijk de tekst in de video voor meer uitleg en informatie "Follow the Horse, Not the Method"
0 Comments
"Play is the highest form of research" Maan en Muis spelen sinds anderhalve week dagelijks met elkaar: Na de ochtendronde leven ze zich samen uit, waarna ze samen naar de weide lopen. In de loop van de dag zie ik ze regelmatig/steeds vaker ook op de wei of over de track rennen en spelen. Maan zoekt na zijn trainingen met mij -en vooral als die wat emotioneel of moeilijk was- direct steun bij Muis. Ze zoeken elkaar dan direct op om even te spelen en 'klungelen', waarna ik Maan nog dieper zie ontspannen en elke dag speelser zie worden in de kudde. Gisteren gebeurde er weer iets bijzonders (vind ik ): Maan bracht ik na het bekappen weer naar het land, waarna hij direct de paddock in stapte waar Gupsy en Ichi stonden te eten. Nu zorg ik er altijd voor dat paarden okee zijn voor ik ze terug de wei in breng, maar Maan heeft grote moeite met 100% en diepere ontspanning (waardoor hij hier in training is) en neemt toch een restje mee. Ichi (Paint merrie) is extreem gevoelig en merkt alle veranderingen op, dus ook als Maan nog wat onzeker/gespannen de paddock in komt. Haar reactie was pittig en duidelijk: ze wilde Maan niet in de buurt hebben. Gupsy zag het gebeuren en deed iets ongelooflijk lief en bijzonder: hij liep weg uit de paddock, de track op, om Muis te halen. Die stapte al naar Maan maar Gupsy spoorde aan tot draven tot ze elkaar gevonden hadden en sloot zich vervolgens weer aan bij Ichi in de paddock. Maan kon weer spelenderwijs afvloeien met Muis waarna ze ook de paddocks in liepen om te eten. De rust was weer teruggekeerd!
Balance Pad en OefeningenAl heel lang stond er een Balance Pad op mijn lijstje, maar dankzij alle andere (grotere) uitgaven dit jaar stelde ik het steeds verder uit.. tot ik zelf steeds meer klachten kreeg in/rondom mijn rug en benen. Normaalgesproken onderhoud ik mezelf met behulp van Yoga, Tai Chi of dans maar door alle hectiek die de verhuizing en verbouwingen met zich meebracht heb ik dit nogal verwaarloosd en mezelf overvraagd. Dus toen ik toch nieuwsgierig op zoek ging naar een pad voor mezelf, bestelde ik er direct 1 voor de paarden. Via Heart Equine (veterinarian in Texas) vond ik geschikte oefeningen voor zowel Gupsy als Maan; Gupsy heeft ondersteuning nodig in de spieren van zijn thoracic sling en Maan houdt fysiek vast door emotioneel trauma. Voor beiden maakte ik een apart stappenplan, dit is die van Maan:  OEFENING *ook geschikt om de thoracic sling te engagen* 1. Introduceren pad: benaderen, aanraken 2. 1 voet op de pad en 1 Minuut wachten / wachten op een Stress Release / wachten tot het paard er zelf af stapt of in slaap valt 3. Halve cirkel stappen, linksom bij linkervoeten en rechtsom bij rechtervoeten 4. Herhalen, eerst de voorhand dan achterhand Observeer of, hoe en wanneer (op de pad? Tijdens de halve cirkel?) je paard spanning loslaat en herhaal deze oefeningen een aantal keren. Maan liet bijvoorbeeld eerst pas los bij het bewegen maar staat inmiddels ook vaak al op de pad te gapen, kauwen en likken of hij valt knikkebollend bijna in slaap. Deze bewustwording vertaalde zich ook naar het opdoen van het deken, waar hij erg gespannen van werd en weer in Freeze/Flight schoot. Na slechts een aantal sessies was er zichtbaar verschil en kon ik Maan rustig zijn regendeken op doen terwijl hij soms zelf, soms met behulp van mij, zijn spanning weer losliet. Een extra oefening (via Charlotte Moore) die ik tijdens de Halve Cirkel inzet is One Step per Second: 1 stap per seconde stappen. Maan rende mij voorheen bijna voorbij, maar beweegt nu relaxed naast mij mee in ritmisch tempo wat zowel emotionele, mentale als fysieke voordelen heeft. Bekijk de visuals hieronder voor extra uitleg van Heart Equine zelf!      Gebruik jij Balance Pads voor jezelf of je paard?
Disregulatie Deel 10: Neuroplasticiteit'Disregulatie uitleggen is niet altijd even makkelijk, aangezien het om een diepliggend probleem gaat en bijbehorende gedragingen vaak routine geworden zijn. Hopelijk heb je tips en informatie kunnen halen uit de voorgaande posts uit deze serie, maar om het belang van herhaling nog eens te onderstrepen sluit ik af met een uitleg over Neuroplasticiteit: Het vermogen van de hersenen om zich te herstellen en aan te passen. Hoe goed of snel prikkels via het brein en het zenuwstelsel naar de juiste spier(groepen) worden gestuurd, hoe sterker de reactie; dit komt door de diepe groeven in het brein, die informatie supersnel kunnen doorgeven dankzij repetitief afgelegde/gebruikte banen. Wist je bijvoorbeeld dat intelligentie niet wordt bepaald door de grootte van het brein, maar door de diepte van deze hersengroeven? Wanneer wij bepaald gedrag in paarden - inclusief de bijbehorende emotie- willen veranderen, zal er dus een nieuwe route/baan in het brein gemaakt moeten worden om het uiteindelijke, gewenste gedrag te creëeren. Hoe vaker deze nieuwe route wordt afgelegd, hoe dieper de nieuwe groef wordt en de oude uiteindelijk verdwijnt: patronen die door een menselijk en dierlijk brein niet meer gebruikt worden, worden langzaam opgelost terwijl de nieuwe hersengroeven 'Het Nieuwe Normaal' helpen creëeren. Naast herhaling is werken onder de threshold daarom minstens zo belangrijk! Dat er wel eens triggers af gaan is volledig normaal en niet te voorkomen, MAAR: als een paard zich al in Level 10 van paniek bevindt is het veel moeilijker om hieraan te werken dan als het zich slechts in Level 4 bevindt. Hoe sterker de emotie, hoe sneller Neurologische banen worden afgelegd in dus de verkeerde richtingen en hoe moeilijker het is om de andere kant op te gaan werken. Zorgen voor bewerkbaar gedrag (lagere/minder heftige emoties en prikkels) is dus belangrijk voor het hele systeem om veranderingen optimaal te verwerken. Gaan we te snel, dan prikkelen we juist die neurologische banen inclusief gedrag die we niet willen. Te langzaam werken kan ook voor stress zoals anxiety zorgen, ga daarom altijd uit van het individuele paard en wat op dit moment het beste werkt: 'Follow the Horse, Not the Method'
Disregulatie Deel 9: emotionele Intelligentie'Dit zijn de 4 componenten van Emotionele Intelligentie: 1. Self Awareness 2. Self Management/Self Actualization 3. Social Awareness 4. Relationship Management Wanneer we werken met paarden (of andere mensen) hebben we met name te maken met Nr. 3: Zijn we juist afgesteld op andermans gevoelens en emoties? Belangrijker nog: zijn we wel goed afgesteld op onze eigen Emoties (Nr.1) en in staat om deze op een gezonde manier te reguleren (Nr. 2)? Er zijn geen quick fixes om dit punt succesvol te bereiken. Emotionele Intelligentie is waar een paard aanspraak op maakt wanneer het behoefte heeft aan menselijke ondersteuning en begeleiding. Dat betekent dat wij als mens regelmatig even op de rem moeten trappen, om onze dagelijkse (mentale) gedachtenstroom te remmen en weer even in het hier en nu te 'landen'. Een oefening of gewoonte die niet iedereen makkelijk vindt, waardoor we vaak blijven haasten en stressen en daardoor steeds verder van ons eigen en andermans emotioneel intelligente systeem komen te staan. Deze verharding brengt (na verloop van tijd) ook fysiologische spanningen met zich mee, die paarden haarfijn opmerken en zich daardoor bij de ene persoon anders kunnen gedragen dan bij de ander, wat voor nog meer frustratie kan zorgen. We zitten dan in een cyclus van gedrag veroordelen en vermenselijken, in plaats van emoties ontdekken en deze helpen versterken of verminderen zodat paard en mens beiden op een gezondere manier leren reageren op en omgaan met eigen en elkaars emoties en prikkels. Dit kost bij zowel mens als paard tijd en heel veel herhaling, met inachtneming van bovengenoemde 4 regels om zo weer dichter bij onszelf en onze paarden te komen.' Lees verder: Disregulatie deel 10, Knikkertjes Rollen/Neuroplasticiteit
Disregulatie Deel 8: Emotional Development 'Het herprogrammeren van het zenuwstelsel wordt - in de paardenwereld - ook wel Emotional Development genoemd. Bij mensen spreken we van een 3 Stappen programma; 1.Onderontwikkelde Emoties 2.Persoonlijke Ontwikkeling 3.Complexe Emoties. Doordat paarden een ander level van zelfbewustzijn hebben (het ontbreken van de Mental Layer) worden deze stappen doorgaans gecombineerd; afhankelijk van de elementen -zoals triggers- die zich tijdens een training aandienen werken we aan ontspanning, focus, proprioceptie, emotionele en fysieke balans en meer. Geleidelijk zorgen deze veranderingen voor nieuwe Neurologische pathways en dus gedragingen. Herhaling is nog steeds het sleutelwoord: door eerst al het voorwerk (zie vorige posts uit serie) te 'installeren' kunnen we veel meer onder de threshold/emotionele grens blijven. Dit betekent dat er wellicht wel een trigger af kan gaan, maar de explosie zoals vanouds uitblijft. Willen vluchten is bijvoorbeeld geen explosie maar een trigger die regelmatig terug kan komen wanneer we beginnen met Emotional Development. 'Processen' is daarom een onmisbaar onderdeel: laat je paard prikkels uit zijn omgeving en bijbehorende interne stimuli observeren en verwerken, in plaats van hem af te willen leiden of dwingen om door te lopen. In het laatste geval triggeren we dan juist wat we niet willen: we leren het paard sneller te bewegen en reageren in plaats van observeren en nadenken bij potentieel gevaar. Emotional Development betekent dus het geleidelijk toenemen van het vermogen om emoties waar te nemen, beoordelen en beheersen. Voor dit proces zijn zowel fysieke als cognitieve en emotionele veranderingen nodig, wat voor een chronisch gestresst en gedisreguleerd paard nog erg beperkt is; ze reageren enkel in Vecht of Vlucht. Dit belicht weer het belang van het voorwerk om reacties te kunnen verkleinen en tegelijkertijd te blijven communiceren. Om zulke paarden succesvol te kunnen begeleiden is Emotional Intelligence (EQ vs IQ) vanuit de mens onmisbaar. Daarom de volgende keer: Emotionele Intelligentie.' Lees verder: Disregulatie Deel 9, Emotionele Intelligentie
Disregulatie Deel 7: Co-regulatie'Co-Regulatie betekent het onbewust afstemmen op de gevoelens en acties van een ander (mens of dier) tijdens spannende situaties. Dit wordt geactiveerd door spiegelneuronen; we herkennen en spiegelen een ander (horende bij de polyvagaaltheorie) waardoor de Fight/Flight response afneemt. Co-Regulatie is (voor mij) onmisbaar wanneer we werken met getraumatiseerde en wilde paarden, die langdurig kunnen schipperen tussen Vechten of Vluchten en vaak in combinatie met regelmatige 'explosies'. Compartmentalizing is ook belangrijk; niet meegaan in de emoties en acties van een onrustig paard, maar kunnen aarden en steun bieden in de vorm van een kalme aanwezigheid. Onderling bieden paarden elkaar deze steun ook: regelmatig zie ik paarden naar elkaar toe trekken tijdens spannende situaties, ook tijdens het trainen! Op zelfs grote afstand merken ze de marginale veranderingen in elkaars gemoedstoestand en schieten ze te hulp: Een reden waarom ik mijn round pen regelmatig open laat, als uitnodiging naar leden van de kudde. Maar ook na een training kunnen paarden behoefte hebben aan steun. Observeer eens wat je paard doet na jullie training, naar welke paarden hij trekt of welke plekken hij opzoekt en of/hoe veel spanning hij los laat en op welke manier. In mijn eigen kudde zie ik bijvoorbeeld een behoefte aan spelen om wat restjes spanning kwijt te raken en weer emotioneel in balans (Homeostase) te komen. Uiteindelijk -na veel herhaling- kan Co-Regulatie leiden tot Zelf-Regulatie: Het zenuwstelsel is dan weer in staat om stress na spannende situaties op een gezonde manier af te vloeien. Dit is opnieuw afhankelijk van het individuele paard en het eventueel opgeslagen emotionele trauma.' Lees verder: Disregulatie Deel 8, Emotional Development
DIsregulatie Deel 6: Disregulatie en Hormonen'Hormonale Disbalans = nog een voorbeeld van hoe disregulatie niet alleen tot emotionele, maar ook tot fysieke problemen kan leiden. 'Pismerries' hebben veelal door een overactieve hippocampus last van langdurige cortisol-aanmaak, bijvoorbeeld door isolatie op stal, te weinig natuurlijk contact met en keuzevrijheid in het contact met soortgenoten of te veel/langdurige prikkels op stal. Zeker merries met een natuurlijke dispositie om zelfstandig te zijn (en in de volksmond 'dominant' genoemd worden) maar ook hengsten ervaren stress wanneer ze deze impulses niet tot uiting kunnen brengen. Brain games, browsen, een ruimtelijke omgeving met in verhouding de juiste soortgenoten is waar alle, maar zeker dit soort paarden het beste gedijen. In het geval van fysieke problemen is ondersteuning van een arts verstandig: het systeem kan wat hulp gebruiken en zo voorkomen we dat bepaalde gedragingen of problemen Het Nieuwe Normaal worden. Het zenuwstelsel herprogrammeren kost veel tijd en herhaling, iets dat ze in Neuroplasticiteit ook wel 'knikkertjes rollen' noemen. De juiste prikkels en impulses maken nieuwe en steeds diepere groeven in de hersenen totdat het afleggen van deze route Normaal is. In de praktijk betekent dat vaak ups & downs, zeker met inachtneming van de schommelingen van de hormonale spiegel. Geef het systeem daarom de kans en tijd om prikkels en impulses geleidelijk op een nieuwe manier te verwerken. Kijk per dag wat het individuele paard aan kan en hoe vol het emotionele emmertje al zit; bedenk vervolgens hoe je de situatie positief kan beïnvloeden, bijvoorbeeld door eerst te helpen met het afvloeien van spanning. Op 'betere' dagen kunnen we werken aan weerbaarheid van het systeem, door geleidelijk prikkels toe te voegen aan een training of omgeving. Met inachtneming van Stress Responses observeren we het emotionele emmertje, helpen we waar nodig met Releasen en herhalen we deze Neurologische stappen binnen de threshold. Zo kunnen we zonder extra belasting en overprikkeling verlichting bieden aan het zenuwstelsel, wat uiteindelijk zorgt voor een verbeterde fysiologie en anatomie.' Lees verder: Disregulatie Deel 7, Co-Regulatie
Disregulatie deel 5: |
 | Love, Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl |
Disregulatie deel 4: Zelf-Regulatie
Zelf-Regulatie is dus belangrijk, dit zorgt ervoor dat paarden ook in onze afwezigheid in staat zijn om stress weer af te vloeien. Dit bevordert niet alleen het individuele paard maar ook de kudde waarin het leeft.
Of, hoe en wanneer een paard weer in staat is om zelf spanning af te vloeien is afhankelijk van omgevingsfactoren en het individuele paard: Nature versus Nurture, Genen versus Omgeving. Rehabilitatie en training hebben alleen nut als management (leefomstandigheden) ook in dit plaatje wordt meegenomen, wat in de praktijk vaak maatwerk betekent en niet op elke grote/pensionstal mogelijk is.
Emotioneel trauma tijdens formatieve jaren kan ook in het volwassen leven van een paard terug blijven komen, in een eventueel mildere vorm. Dit soort paarden zijn tijdens bepaalde situaties en omstandigheden erg alert (hypervigilance) waarna ze uit het niets lijken te ontploffen, of sluiten zich mentaal af (apathie) met alsnog een uiteindelijke explosie als gevolg.
Het zenuwstelsel is in zo'n geval niet meer in staat tot Zelf-Regulatie waardoor het (emotionele) emmertje vol blijft lopen en zich weer leegt tijdens zo'n hevige uitbarsting. Vermoeidheid, (s)loomheid en slapen kunnen vervolgens ook voorkomen; het systeem komt bij van de intense opbouw en release.
Homeostase is het sleutelwoord bij Disregulatie; 'Het optimale evenwicht van een levend organisme' (Walter Bradford Cannon, 1926). Maar hoe bereiken we deze optimale staat van zijn? Hoe elimineren we triggers en impulses van het zenuwstelsel die stammen uit emotioneel trauma? Dit doen we door middel van Co-Regulatie; we geven het paard de kans zich af te stemmen op onze geaarde aanwezigheid tijdens heftige prikkels en spannende situaties.
Lees verder: Disregulatie Deel 5, Het Zelfhelend Vermogen
Of, hoe en wanneer een paard weer in staat is om zelf spanning af te vloeien is afhankelijk van omgevingsfactoren en het individuele paard: Nature versus Nurture, Genen versus Omgeving. Rehabilitatie en training hebben alleen nut als management (leefomstandigheden) ook in dit plaatje wordt meegenomen, wat in de praktijk vaak maatwerk betekent en niet op elke grote/pensionstal mogelijk is.
Emotioneel trauma tijdens formatieve jaren kan ook in het volwassen leven van een paard terug blijven komen, in een eventueel mildere vorm. Dit soort paarden zijn tijdens bepaalde situaties en omstandigheden erg alert (hypervigilance) waarna ze uit het niets lijken te ontploffen, of sluiten zich mentaal af (apathie) met alsnog een uiteindelijke explosie als gevolg.
Het zenuwstelsel is in zo'n geval niet meer in staat tot Zelf-Regulatie waardoor het (emotionele) emmertje vol blijft lopen en zich weer leegt tijdens zo'n hevige uitbarsting. Vermoeidheid, (s)loomheid en slapen kunnen vervolgens ook voorkomen; het systeem komt bij van de intense opbouw en release.
Homeostase is het sleutelwoord bij Disregulatie; 'Het optimale evenwicht van een levend organisme' (Walter Bradford Cannon, 1926). Maar hoe bereiken we deze optimale staat van zijn? Hoe elimineren we triggers en impulses van het zenuwstelsel die stammen uit emotioneel trauma? Dit doen we door middel van Co-Regulatie; we geven het paard de kans zich af te stemmen op onze geaarde aanwezigheid tijdens heftige prikkels en spannende situaties.
Lees verder: Disregulatie Deel 5, Het Zelfhelend Vermogen
 | Love, Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl |
Disregulatie deel 3: Interne versus Externe Prikkels
'Paarden maar ook honden, katten en ook wij mensen hebben een intelligent zenuwstelsel dat reageert op prikkels en inpulses, zowel interne als externe. Deze prikkels bevatten informatie die ons helpen ontwikkelen / in leven te blijven. Voorbeelden zijn Flight/Fight/Freeze Responses, hongerprikkels die ons stimuleren om voeding tot ons te nemen of het opmerken van potentieel gevaar in onze omgeving.
'Hoe zie ik het verschil?'
In de praktijk gaan Interne en Externe prikkels hand in hand. Het zenuwstelsel is nauw afgesteld maar hoe deze prikkels en impulses worden verwerkt, is afhankelijk van elk individueel paard. Zo kan het ene paard vurig zijn maar door een goed afgesteld zenuwstelsel (Zelf-Regulatie) nooit onhandelbaar of explosief en kan een ander paard braaf of zelfs sloom zijn maar plots heftig reageren op onverwachte prikkels.
Disregulatie betekent ook dat het zenuwstelsel niet in staat is om zelfstandig spanning af te vloeien (Zelf-Regulatie), waardoor prikkels zich blijven opstapelen. Wanneer het emotionele emmertje vol is volgt de onvermijdbare explosie en lijkt het paard plotseling 'gevaarlijk', 'ongehoorzaam', etc. Dit gedrag bestraffen zorgt voor een extra override op het al overprikkelde zenuwstelsel, waardoor het paard vanuit zelfbescherming nòg groter reageert of dichtslaat en apathisch (Learned Helplesness) wordt.
Hieronder 4 veel voorkomende voorbeelden van hoe Disregulatie kan ontstaan en op welke manier:
1: Verwaarlozing -> Honger -> Maagzweren = Disregulatie / Voernijd
2: Afspenen -> Angst, Verdriet = Disregulatie / Verlatingsangst
3. Vaak Verhuizen -> Andere eigenaars -> Hypervigilance = Algemene Disregulatie / Verlatingsangst
4. Mishandeling/Verwaarlozing tijdens formatieve jaren -> Hormonale disbalans -> Verlatingsangst = Hormonale en Algemene Disregulatie
Of en op welke manier een paard in staat is om het zenuwstelsel in balans (Homeostase) te krijgen is afhankelijk van een scala aan factoren, van huisvesting tot opnieuw het systeem van het individuele paard.'
Lees verder: Disregulatie Deel 4, Zelf-Regulatie
'Hoe zie ik het verschil?'
In de praktijk gaan Interne en Externe prikkels hand in hand. Het zenuwstelsel is nauw afgesteld maar hoe deze prikkels en impulses worden verwerkt, is afhankelijk van elk individueel paard. Zo kan het ene paard vurig zijn maar door een goed afgesteld zenuwstelsel (Zelf-Regulatie) nooit onhandelbaar of explosief en kan een ander paard braaf of zelfs sloom zijn maar plots heftig reageren op onverwachte prikkels.
Disregulatie betekent ook dat het zenuwstelsel niet in staat is om zelfstandig spanning af te vloeien (Zelf-Regulatie), waardoor prikkels zich blijven opstapelen. Wanneer het emotionele emmertje vol is volgt de onvermijdbare explosie en lijkt het paard plotseling 'gevaarlijk', 'ongehoorzaam', etc. Dit gedrag bestraffen zorgt voor een extra override op het al overprikkelde zenuwstelsel, waardoor het paard vanuit zelfbescherming nòg groter reageert of dichtslaat en apathisch (Learned Helplesness) wordt.
Hieronder 4 veel voorkomende voorbeelden van hoe Disregulatie kan ontstaan en op welke manier:
1: Verwaarlozing -> Honger -> Maagzweren = Disregulatie / Voernijd
2: Afspenen -> Angst, Verdriet = Disregulatie / Verlatingsangst
3. Vaak Verhuizen -> Andere eigenaars -> Hypervigilance = Algemene Disregulatie / Verlatingsangst
4. Mishandeling/Verwaarlozing tijdens formatieve jaren -> Hormonale disbalans -> Verlatingsangst = Hormonale en Algemene Disregulatie
Of en op welke manier een paard in staat is om het zenuwstelsel in balans (Homeostase) te krijgen is afhankelijk van een scala aan factoren, van huisvesting tot opnieuw het systeem van het individuele paard.'
Lees verder: Disregulatie Deel 4, Zelf-Regulatie
 | Love, Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl |
Disregulatie Deel 2
Vervolg 'Disregulatie 1/1'
*deel van serie
'Net als wij mensen kunnen paarden naast emotionele/mentale problemen ook fysieke problemen ondervinden door Disregulatie. De mate van deze problemen is opnieuw afhankelijk van elementen als genen (Nature) en leefomstandigheden (Nurture).
Fysieke problemen die voor kunnen komen zijn:
- maagzweren, spijsverteringsproblemen
- PPID/cushing, Alopecia en meer auto-immuunziekten
- huidaandoeningen en ziekten/allergieën
- spierverkrampingen
- hormonale disbalans/cysten/onvruchtbaarheid
- Head Shaking
De mentaal/emotionele problemen - of in de volksmond 'Gedragsproblemen' - zijn dus logische en natuurlijke gevolgen van een overprikkeld zenuwstelsel. Zeker ongemak als pijn is een hevige prikkel en houdt de boel in disbalans; sluit daarom altijd pijn als eerste uit.
Pain Memories of Pijn Anticipatie is nog een voorbeeld van hoe het paard fysiek in disbalans geraakt en blijft reageren vanuit een grijsgedraaide plaat, zelfs nadat de pijn verholpen is; het is een automatische respons/ beschermingsmechanisme geworden. Dit heeft met Neuroplasticiteit te maken: het grijsgedraaide plaatje = een automatische respons geworden en deze veranderen kost tijd en met name herhaling. Dit wordt in de wereld van Neuroplasticiteit ook wel 'knikkertjes rollen' genoemd.
Geef je paard dus de tijd om ongezonde, oude patronen geleidelijk te vervangen door nieuwe, gezonde reacties en help hem hierbij (Co-Regulatie).
Lees verder: Disregulatie Deel 3, Interne vs Externe Prikkels
*deel van serie
'Net als wij mensen kunnen paarden naast emotionele/mentale problemen ook fysieke problemen ondervinden door Disregulatie. De mate van deze problemen is opnieuw afhankelijk van elementen als genen (Nature) en leefomstandigheden (Nurture).
Fysieke problemen die voor kunnen komen zijn:
- maagzweren, spijsverteringsproblemen
- PPID/cushing, Alopecia en meer auto-immuunziekten
- huidaandoeningen en ziekten/allergieën
- spierverkrampingen
- hormonale disbalans/cysten/onvruchtbaarheid
- Head Shaking
De mentaal/emotionele problemen - of in de volksmond 'Gedragsproblemen' - zijn dus logische en natuurlijke gevolgen van een overprikkeld zenuwstelsel. Zeker ongemak als pijn is een hevige prikkel en houdt de boel in disbalans; sluit daarom altijd pijn als eerste uit.
Pain Memories of Pijn Anticipatie is nog een voorbeeld van hoe het paard fysiek in disbalans geraakt en blijft reageren vanuit een grijsgedraaide plaat, zelfs nadat de pijn verholpen is; het is een automatische respons/ beschermingsmechanisme geworden. Dit heeft met Neuroplasticiteit te maken: het grijsgedraaide plaatje = een automatische respons geworden en deze veranderen kost tijd en met name herhaling. Dit wordt in de wereld van Neuroplasticiteit ook wel 'knikkertjes rollen' genoemd.
Geef je paard dus de tijd om ongezonde, oude patronen geleidelijk te vervangen door nieuwe, gezonde reacties en help hem hierbij (Co-Regulatie).
Lees verder: Disregulatie Deel 3, Interne vs Externe Prikkels
 | Love, Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl |
Disregulatie Deel 1
Wat is Disregulatie?
*deel van serie, Deel 1:
'Wat is Disregulatie?'
Kort door de bocht is Disregulatie het tegenovergestelde van Regulatie: het zenuwstelsel is uit balans. Dit uit zich doorgaans in niet alleen heel uiteenlopende maar ook in inconsistente problemen, die de ene dag wel en de andere dag niet of in mindere mate aanwezig zijn.
Bijvoorbeeld:
Ook wij mensen kunnen door impactvolle gebeurtenissen in ons leven plots last krijgen van een zenuwstelsel dat overprikkeld is. Zeker tijdens formatieve jaren neemt ons zenuwstelsel informatie veel sneller op, of dat nou positief of negatief is: instinctueel is het enkel van belang wat wij hiervan leren om in leven te blijven, net als bij paarden. Een traumatische gebeurtenis kunnen zowel mensen als paarden vaak niet direct verwerken waardoor er in sommige gevallen ook een coping-mechanisme ontstaat. Dit mechanisme kan uiteindelijk ook omslaan in disregulatie.
Problemen die zich doorgaans bij mensen ontwikkelen door Disregulatie:
- anxiety
- social anxiety
- (c-)ptss
- auto-immuunziekten
- huidaandoeningen (eczeem)
- spijsverteringsproblemen (overgevoeligheid)
Afhankelijk van genen, leeftijd en kennis en kunde is Disregulatie te behandelen en sommige gevallen zelfs te verhelpen! Dit is naast bovengenoemde elementen (zoals genen en leeftijd) afhankelijk van het zelfhelend vermogen en of wij daar positief invloed op uitoefenen (Nature vs Nurture). Uiteindelijk wordt de kwaliteit en functionaliteit van het zenuwstelsel bepaald door hoe goed een paard is afgesteld op en om kan gaan met zowel interne als externe prikkels en processen. Het reguleren van interne prikkels begint dus vroeg, al in de baarmoeder van de merrie. Ervaart zij veel stress dan wordt het ongeboren veulen hierdoor beïnvloed, uiteindelijk ook in gedragingen die zichtbaar worden wanneer het geboren is en opgroeit.
》Lees verder: Disregulatie Deel 2
*deel van serie, Deel 1:
'Wat is Disregulatie?'
Kort door de bocht is Disregulatie het tegenovergestelde van Regulatie: het zenuwstelsel is uit balans. Dit uit zich doorgaans in niet alleen heel uiteenlopende maar ook in inconsistente problemen, die de ene dag wel en de andere dag niet of in mindere mate aanwezig zijn.
Bijvoorbeeld:
- de ene dag erg 'aan' staan, de andere dag erg sloom, loom of zelfs zichtbaar moe
- het 'aan' staan afwisselen met apathie/zich afsluiten
- stress eten, duiken op voedsel en van plek blijven wisselen
- andere paarden opjagen
- angsten voor objecten of geluiden waar het paard soms wel/niet van schrikt
Ook wij mensen kunnen door impactvolle gebeurtenissen in ons leven plots last krijgen van een zenuwstelsel dat overprikkeld is. Zeker tijdens formatieve jaren neemt ons zenuwstelsel informatie veel sneller op, of dat nou positief of negatief is: instinctueel is het enkel van belang wat wij hiervan leren om in leven te blijven, net als bij paarden. Een traumatische gebeurtenis kunnen zowel mensen als paarden vaak niet direct verwerken waardoor er in sommige gevallen ook een coping-mechanisme ontstaat. Dit mechanisme kan uiteindelijk ook omslaan in disregulatie.
Problemen die zich doorgaans bij mensen ontwikkelen door Disregulatie:
- anxiety
- social anxiety
- (c-)ptss
- auto-immuunziekten
- huidaandoeningen (eczeem)
- spijsverteringsproblemen (overgevoeligheid)
Afhankelijk van genen, leeftijd en kennis en kunde is Disregulatie te behandelen en sommige gevallen zelfs te verhelpen! Dit is naast bovengenoemde elementen (zoals genen en leeftijd) afhankelijk van het zelfhelend vermogen en of wij daar positief invloed op uitoefenen (Nature vs Nurture). Uiteindelijk wordt de kwaliteit en functionaliteit van het zenuwstelsel bepaald door hoe goed een paard is afgesteld op en om kan gaan met zowel interne als externe prikkels en processen. Het reguleren van interne prikkels begint dus vroeg, al in de baarmoeder van de merrie. Ervaart zij veel stress dan wordt het ongeboren veulen hierdoor beïnvloed, uiteindelijk ook in gedragingen die zichtbaar worden wanneer het geboren is en opgroeit.
》Lees verder: Disregulatie Deel 2
 | Love, Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl |
Case Study
Zeus werd in 2018 naar de opvang gebracht nadat zijn eigenaar bang voor hem was geworden. Hij liep iedereen omver, vaak met een flinke vaart en zette soms zijn tanden in je arm of nek. Onder het zadel was hij onrustig en kroop snel in een valse knik, waardoor zijn rug hol werd en zijn achterhand ook niet goed mee kwam. Zijn kaken en schouders zette hij ook snel vast; werk aan de winkel dus!
Nadat de eigenaars van de opvang zelf een assessment met hem hadden uitgevoerd mocht ik het werk verder oppakken. Grondwerk was al snel geen probleem meer, bekijk in de video hieronder hoe ik met Zeus werk aan zijn zogenaamde "dominantie-problemen" zoals bijten. Een bodyworker was inmiddels langs geweest om wat misalignments te corrigeren en met mij werkte Zeus aan o.a. rechtrichten.
Het rijden pakten we vervolgens rustig op, te beginnen met zijn anxiety. Doordat hij al snel zo veel beter in zijn lijf zat was zijn niveau van spanning en stress direct een stuk minder!
"Balans is voor een prooidier als een paard ontzettend belangrijk; dit vergroot namelijk de kans op succesvol kunnen vluchten van potentieel gevaar, oftewel zelfbescherming. Onbalans in het paard kan dus voor anxiety, stress, schrik-/ groot gedrag, vluchtgedrag maar ook voor fysieke problemen zorgen."
- Zoë van Mourik
In de bak was hij gewillig, alert en ontspannen. Hierdoor voelde het al snel vertrouwd om onder het zadel het terrein van de opvang eens te verlaten, om te werken aan het volgende probleem: Buddy & Barn Sourness, oftewel Verlatingsangst.
Op de foto's hieronder zie je het verloop van onze 1e rit naar buiten, halverwege kreeg Zeus het toch even moeilijk en begon te staken midden op een kruispunt. Gelukkig was dit een rustige straat/wijk en kon ik in alle rust Zeus helpen met zijn opspelende anxiety. Waar hij eerder zou zijn gaan steigeren, achteruit rennen en/of naar huis rennen, hoefde ik maar 2 keer de One Rein Stop toe te passen om hem fysiek en emotioneel spanning te laten afvloeien!
Er kwam een enorme zucht los bij Zeus en we hebben nog even rustig zo op het kruispunt gestaan, tot ik merkte dat zijn aandacht naar iets nieuws ging. Op dit precieze moment nam ik licht de teugels aan (Zeus werd Engels gereden) en vroeg ik om 1 enkele stap naar voren. Zeus voelde zich zo relaxed dat hij direct dapper naar voren stapte, bleef stappen en relaxed genieten van onze rit. Wat een verschil!
Een paar maanden later was Zeus nog bij de opvang, maar klaar voor adoptie. Ook tijdens deze periodes blijf ik doorwerken met een paard, om hun kans op succes bij een nieuwe eigenaar te vergroten.
Ik besloot hem om te scholen naar bitloos, via een simpele en handmade sidepull. Tijdens het rijden in de bak wilde Zeus nog wel eens terugvallen in oude patronen, door stug en hard in zijn lijf te worden en weer de valse knik houding aan te nemen. In de video hieronder zie je hoe ik Zeus help met licht contact aannemen; neurologische pathways zorgden er soms voor dat Zeus mentaal in het oude verviel en dus een valse knik liet zien. Om deze pathways te doorbreken probeerde ik iets anders: Telkens wanneer Zeus een interne/mentale struggle had om contact te accepteren via de teugels, vroeg ik hem met behulp van mijn lijf (en/of voice cues) te verzachten, groot door te stappen en recht te blijven. Zodra de verzachting kwam gaf ik het teken om links- of rechtsaf te gaan en verlengde direct de teugels om Zeus zijn hals te laten strekken.
Hiermee probeerde ik Zeus te laten zien dat ik:
A. Slechts ontspanning en samenwerking vraag
B. Dat hij zich daar aan kan overgeven en
C. Dat er daarna nòg meer ontspanning komt, in plaats van inspanning.
Veel paarden zijn gewend dat cues en vragen van de mens niet bij 1 enkele vraag blijven. We willen vaak te snel en te veel; en, en, en, en...
Bij overgestimuleerde paarden (wat eruit kan zien van freeze/fawn tot schijnaanvallen) zit het emmertje al/nog te vol om dingen toe te voegen. Een observatie die ik tijdens mijn 1e jaar in Amerika deed en waarom ik fan geworden ben van MINDER doen, in plaats van MEER. Als je nu al met zo min mogelijk ruis en poespas samen uit de voeten kunt, stel jezelf eens voor hoe jullie samenwerking en resultaten er over een paar jaar uit kunnen zien!
'Follow the Horse, not the Method'
Love,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Is Your Horse Aggressive? Or Are You Intimidated?
*recent conversation turned into a blog*
Horses are big (flight) animals, so it makes sense why people would be scared or at least intimidated by their presence alone. But being scared isn't the problem; not acknowledging it is! Because if we don't or can't admit and then control our own emotions, it becomes too easy to judge a horse and anthropomorphize their behavior.
Two other important things to consider are;
A: Horses are energy-conservers, being 'aggressive' or 'naughty' takes up a lot of energy!
B: Aggression or Anger are secondary emotions, so when a horse is threatening to strike, bite or attack (and there are no physical ailments to be found!) you aren't dealing with 'bad behavior' but self-preservation.
Blaming or punishing them for their behavior instead of holding space for their repressed emotions is one example of how these horses eventually do become aggressive. They have learned how to protect themselves and by then, humans have too often proved that that is in fact necessary. It's an undesirable but inevitable outcome of not dealing with the emotions of the horse, and the emotions we are keeping trapped inside ourselves. Do you hold space for emotions? For your horse(s), and for yourself? Are you able to correctly read what emotion goes behind the behavior?
Above: gentling feral filly Freya, who is standing with her butt towards me. This is NOT a sign of aggression, but a sign of self-preservation
Love,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
When Life gives you Lemons, you Squeeze 'em!
Video onder: de Squeeze Game volgens de NATO/E+ manier met Walter
Ondanks dat ik jaren geleden gestopt ben met het Parelli programma vind ik oefeningen als de Seven Games nog steeds heel waardevol om in te zetten. Zeker bij trailerladen gaat het nog wel eens mis, door te weinig/onduidelijke aanwijzingen van de handler en te veel gaten in de basis. De Squeeze Game is dan een handige oefening om toe te passen om juist die gaten te ontdekken, maar niet alleen aan de rechter- en linkerkant!
De correcte uitvoering van de Squeeze Game is het werken voor, achter, links, rechts, onder en boven een paard en met gebruikmaking van zowel geluid, beweging als aanraking. En natuurlijk altijd binnen het proces van het paard / onder de individuele threshold.
Èèn van de redenen waarom ik destijds stopte met Parelli was het veelvuldig gebruik van druk, met een te snelle opbouw en weinig input voor "Follow the Horse".
Zo werkt PNH met 4 levels van fysieke druk, waar je naar mijn mening ook al kunt beginnen met niet-fysieke druk (energie, lichaamstaal) en de laatste 2 levels zelfs achterwege kunt laten of geheel vervangen door kleinere en minder bedreigende stappen. Heel fijn voor zwaar getraumatiseerde paarden zoals Walter, die de combinaties van dingen om hem heen nog wel spannend vind. Ik focus me in de video daarom niet op de uitkomst van de Squeeze Game (het paard ergens onder, tussen, of over krijgen) maar op zijn gemoedstoestand en wat ik kan doen om die te verbeteren.
》Meer informatie en voorbeelden van het toepassen van de Seven Games volgens de NATO-wijze vind je later deze zomer in de leeromgeving!
|
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl |
'For centuries, wild horses have roamed the Navajo Nation, where they serve as both a symbol of the unconquerable Native spirit and the iconic image of the American West'
. -www.americanwildhorsecampaign.org
Nog een onverwacht maar veel voorkomend onderwerp tijdens onze vakantie: de feral en wilde paarden van de Navajo-stam uit Arizona.
Milo - de jonge en kleine Appaloosa van Freedom Ranch - komt via een veiling van dit reservaat, net als Fiona en Freya - de feral Fjordenmerries bij Love This Horse waar ik deze maand mee werk.
Wegens aanhoudende droogte en overpopulatie zijn er al eeuwen problemen binnen deze groepen paarden. Zo is de overheid in 1930 begonnen met het reduceren van dieren als (eerst schapen en geiten en toen) paarden, in 1950 nam de Navajo natie dit over en vielen de paarden onder hun nieuwe management. Doordat de Navajo hun eigen, gedomesticeerde paarden heeft werd er met de wilde paarden niets gedaan. Ze vermenigvuldigden zich snel, waardoor veel paarden (soms via adopties) het reservaat verlieten en regelmatig bij de slacht belandden. In 2005 werd het slachten van paarden in Amerika verboden, waardoor het nog moeilijker werd de populatie onder controle te houden. Inmiddels worden er nog steeds paarden (ca. 15.000 in de afgelopen 5-6 jaar) uit het reservaat gehaald om elders geadopteerd te worden, op een veiling terecht te komen of om over de grens alsnog in een slachthuis terecht te komen. Op dit moment is nog er steeds onduidelijkheid over wat het beste plan van aanpak is, maar duidelijk is dat ook deze kuddes ander management nodig hebben om gezond te kunnen blijven voortbestaan.
'The solution, Grass said, is to return to traditional beliefs and natural range management practices.
“Is there an answer?” he said. “Yes, of course. Kneel down and pray. Tend to the horses, talk to them, pray with them and about them. Return to our teachings. Horses are the mirror image of our culture. The horses themselves are the solution.'
Originally posted by Navajo-Hopi Observer
- Alysa Landry, Indian Country Today Media Network"
 | Liefs, Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl |
》Tip: Lees ook de blog "De Financiële en Emotionele waarde van een Paard met een verleden"
Een ander topic dat tijdens sessies met klanten en collega's regelmatig voorbij komt is de aanschafprocedure van een getraumatiseerd/verwaarloosd paard, via bijvoorbeeld een opvang. Want waar komen deze prijzen vandaan? Waarom zit er zo'n verschil in die prijzen? Is dat niet te veel voor een adoptiepaard?
Allereerst is het verstandig om na te gaan waaròm je een adoptiepaard wil. Maak je deze keuze uit financiële overwegingen, omdat je denkt dat je zo goedkoper uit bent? Of wil je een paard een betere toekomst bieden? Er is hier eigenlijk maar 1 goed antwoord..
Een dier aanschaffen en onderhouden is namelijk nooit goedkoop. En onderhoud (zoals ziekten) kun je niet vooraf bepalen, zoals bij de aanschafprijs wel het geval is. Het is dus een fabel dat een duur paard nooit ziek is, of een adoptiepaard altijd in de lappenmand zit.
Maar hoe wordt die aanschafprijs nou bepaald?
Daar komen verschillende factoren bij kijken, te beginnen met wat je doel is met dit paard, wat je eigen skill level is. Een goed getraind en op wedstrijd uitgebracht adoptiepaard is logischerwijs duurder dan een wat ouder recreatiepaard. Trainingskosten dus.
Andere zaken waar veel geld naartoe gaat voordat een paard geadopteerd is, zijn (in de US) het betalen van een fee bij o.a. veilingen, transportkosten, quarantainekosten, stallingskosten, voeding (extra nutrition), basis zorg, speciale zorg (na bijvoorbeeld een fysiek trauma of ziekte) en uiteindelijk training. De gemiddelde prijs van een adoptiepaard dekt vaak nog niet eens de helft van al deze onkosten..! Een adoptiepaard kost in de 1e week na aankomst bij een opvang gemiddeld € 1000,-. In alleen de eerste week! Iets om over na te denken...
Houd bovenstaande informatie zeker in je achterhoofd wanneer je adoptie overweegt. Heb je vragen? Stel ze gerust! Wil je een paard adopteren en heb je behoefte aan een extra paar ogen/handen? Ik ga graag met je mee om dit proces helder en eerlijk te doorlopen, zodat je met het juiste paard en een goed gevoel naar huis gaat.
Set yourself up for success!
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Set yourself up for success!
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
'De Decompressing Period is een term die de periode aanduidt waarin een paard emotioneel weer tot zichzelf kan komen'
Een (voor mij) geheel nieuw begrip toen ik in Amerika met wilde en getraumatiseerde paarden ging werken; decompressen. Tijdens zo'n periode -die weken tot jaren kan duren- kan het paard tot zichzelf komen in een paardvriendelijke setting. Het beleefd weinig tot geen interactie met mensen -behalve tijdens bijvoorbeeld het voeren, uitmesten- en staat met soortgenoten, of alleen maar in het zicht van soortgenoten (zoals Walter).
• 𝘞𝘢𝘢𝘳𝘰𝘮 𝘴𝘵𝘰𝘯𝘥 𝘞𝘢𝘭𝘵𝘦𝘳 𝘢𝘭𝘭𝘦𝘦𝘯?'
Walter was zo onrustig dat hij andere ruinen bleef aanvallen of de merries probeerde te dekken. Hij stopte niet en gaf zichzelf zo alleen maar meer stress.
Elke Decompressing Period is dus anders en 'op maat gemaakt'. Walter stond al 1.5 te decompressen voordat ik met hem ging werken. Afhankelijk van de stress responses/releases die je observeert tijdens het voeren en uitmesten kun je bepalen wanneer het tijd is om de rehabilitatie en training te starten en op welke manier. Op afstand beginnen is vaak een fijne en veilige start voor zowel paard als mens en kun je afhankelijk van het paard steeds verder uitbouwen tot benaderen, aanraken, halsteren, etc.
• 𝘞𝘢𝘢𝘳𝘰𝘮 𝘴𝘵𝘰𝘯𝘥 𝘞𝘢𝘭𝘵𝘦𝘳 𝘢𝘭𝘭𝘦𝘦𝘯?'
Walter was zo onrustig dat hij andere ruinen bleef aanvallen of de merries probeerde te dekken. Hij stopte niet en gaf zichzelf zo alleen maar meer stress.
Elke Decompressing Period is dus anders en 'op maat gemaakt'. Walter stond al 1.5 te decompressen voordat ik met hem ging werken. Afhankelijk van de stress responses/releases die je observeert tijdens het voeren en uitmesten kun je bepalen wanneer het tijd is om de rehabilitatie en training te starten en op welke manier. Op afstand beginnen is vaak een fijne en veilige start voor zowel paard als mens en kun je afhankelijk van het paard steeds verder uitbouwen tot benaderen, aanraken, halsteren, etc.
》Meer over de Decompressing Period lees je binnenkort in Boek 1 van de Equine Trauma & Behavior opleiding!
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Veel paarden die bij de opvang aankomen zijn mager en bang. Het zal je niet verrassen dat het vaak hard werken is om dit soort paarden weer op gewicht te krijgen.
Gevoelens van machteloosheid triggeren hoge stress-levels, waardoor hun immuunsysteem verzwakt en de kans op bijvoorbeeld maagzweren of gevoeligheid voor maagzuur steeds groter wordt. Zelfs als dit soort paarden in staat zijn om kleine beetjes (ruw)voer tot zich te nemen blijft het gevaar van maagontstekingen en zelfs darmproblemen op de loer liggen; een lichaam dat niet in balans is kan zowel emoties als voeding slecht verteren.
Gevolgen van maagpijnen/slecht eten variëren van maagzweren tot luchtzuigen en bijten.
Whiskey2 (in de foto's) kwam naar de opvang nadat hij was gered van een veiling. Zijn vorige eigenaars hadden hem in goed vertrouwen verkocht aan iemand die enorm gewelddadig met hem om is gegaan, op de foto's zie je naast heftige littekens ook het verschil in zijn houding en uitstraling voor en nadat ik met hem werkte. Behalve werken aan zijn emotionele trauma's werd ik ook gevraagd om Whiskey2 een Integrated Energy Therapy behandeling te geven. waardoor hij een confidence-boost kreeg en zijn ruwvoer beter kon verteren en steeds meer van zichzelf liet zien.
Toen ik op een dag naar zijn stal liep om hem voor de tweede keer een behandeling te geven, stond Whiskey2 als een 'normaal' paard lekker op zijn hooi te knabbelen! Sinds zijn aankomst had hij nog niet zo veel en zo ontspannen gegeten, dus dit was al een gigantische verbetering.
Tijdens zijn tweede behandeling liet ik Whiskey daarom lekker eten en gaan en staan waar hij wil (wel in zijn stal) en keek hij amper op of om. Zijn eetlust was weer terug!
Een paar dagen later begon ik met Whiskey2's rehabilitatie, in de round pen. Daar liet ik hem in vrijheid voornamelijk met rust, maar zorgde wel dat ik hem (emotionele) ondersteuning kon geven indien nodig. Een beetje Relax Compositum over wat gras cubes voor aanvang van de sessie, zorgde voor nog meer ontspanning bij Whiskey2 waardoor hij eindelijk de laatste restjes trauma van zich af durfde te schudden (zie foto's!).
Na wat gekke sprongen en sprintjes voelde Whiskey2 zich duidelijk beter, de energie behandelingen zorgden ervoor dat zijn stress afnam waardoor er weer voldoende bloed naar de maagwand kon stromen en hij zijn eetlust weer terugkreeg. Met de Relax Compositum tinctuur kon ik zijn defensiviteit beetje bij beetje af laten zakken, wat zorgde voor emotionele ontspanning en het in staat zijn van het opslaan en verwerken van nieuwe informatie.
Whiskey2 is inmiddels (opnieuw) onder het zadel en geadopteerd! Scroll naar beneden voor een foto van hem op de bruiloft van zijn adopters.
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
In 2018 werd ik gevraagd om te werken met Chloë, een jonge Paso Fino merrie met flink wat Anxiety. Ze heeft minstens 4 keer verschillende eigenaars had gehad voor ze naar een opvang kwam. Daar werd al snel duidelijk dat ze door alle verschillende - en soms hardhandige - trainingsmethodes en eigenaars enorm overprikkeld was. De kleinste bewegingen in de round pen triggerde explosief gedrag in Chloë, waardoor de opvang besloot haar een tijdje rust te gunnen.
Een paar weken later was de situatie erger geworden, Chloë was zich namelijk enorm gaan hechten aan het paard in de stal naast haar. Vrijwilligers van de opvang zaten ook met hun handen in het haar, want haar buiten zetten was ontzettend gevaarlijk geworden. Of ze was niet weg te krijgen van haar stal, of ze sleurde je mee naar de turn-out omdat haar vriendjes daar al waren.
Aangezien Chloë veel nare ervaringen heeft meegemaakt maakt ze niet graag en moeilijk emotioneel en fysiek contact met mensen. Bij de eerste trigger voelt ze de drang om zichzelf te verdedigen waardoor ze niets meer van de training meekrijgt. Belangrijke informatie voor mij, want zo wist ik precies hoe ik Chloë niet alleen over haar Anxiety (de kern van buddy-sourness) heen kon helpen maar ook hoe ik haar kon laten zien dat niet alle mensen haar pijn doen en samenwerken ook leuk kan zijn. Echt een sessie op maat dus.
Bekijk in de video hieronder hoe ik Chloë met een combinatie van geduld, timing en positieve energie bij haar stal + maatje weg krijg EN bekijk haar transformatie in het laatste filmpje. Doordat ik me focus op haar emoties en minder op haar gedrag, alles opbreek in kleine stapjes en zelfs de kleinste pogingen beloon, begon Chloë steeds meer te ontspannen en zich veilig te voelen. Een veelgehoorde misconceptie is 'make the right thing easy and make the wrong thing difficult by moving their feet'. Het gevaar van deze aanpak is dat we geen of onvoldoende rekening houden met het paard zijn emoties en instincten. Als een paard bijvoorbeeld diepgewortelde en gegronde angsten heeft voor een trailer, zou ik deze techniek ten zeerste afraden. Het stress-level van zo'n paard zal in zo'n geval alleen maar stijgen waardoor nieuwe informatie opnemen onmogelijk is voor het paardenbrein. Veel vriendelijker en effectiever is deze methode als het ware omdraaien:
Wachten en niets doen zodra het paard een (klein)stapje in de goede richting heeft gezet en bij voldoende ontspanning weer voorwaartse beweging stimuleren. Wordt je paard weer nerveus of angstig, wacht dan tot hij opnieuw ontspannen genoeg is om de oefening op te pakken en begin indien nodig opnieuw. Zo blijf je werken 'below the threshold' waardoor de stress-levels van je paard niet onnodig omhoog schieten en hij daardoor sneller en beter informatie kan opslaan en verwerken.
Buddy-Sourness is een vaak voorkomend voorbeeld van Equine Anxiety (separation anxiety) en èèn van de sleutels tot het oplossen van dit probleem is het paard laten zien dat ontspannen en relaxen zonder zijn maatje ook mogelijk is, met joúw aanwezigheid en begeleiding! In plaats van het paard aan het werk te zetten of te straffen voor zijn anxiety, zoek ik de rust en ontspanning op die Chloë zo hard nodig had en waar ze stiekem ook naar zocht. Als paarden dit eenmaal bij een mens kunnen vinden verdwijnen problemen als buddy-sourness als sneeuw voor de zon.
Dit proces heb ik een paar keer in dezelfde week mogen herhalen met deze lieve merrie, waardoor haar gedragsproblemen uiteindelijk verdwenen en ze eindelijk ècht kon genieten van haar nieuwe leven.
Bekijk in de video hieronder hoe ik Chloë met een combinatie van geduld, timing en positieve energie bij haar stal + maatje weg krijg EN bekijk haar transformatie in het laatste filmpje. Doordat ik me focus op haar emoties en minder op haar gedrag, alles opbreek in kleine stapjes en zelfs de kleinste pogingen beloon, begon Chloë steeds meer te ontspannen en zich veilig te voelen. Een veelgehoorde misconceptie is 'make the right thing easy and make the wrong thing difficult by moving their feet'. Het gevaar van deze aanpak is dat we geen of onvoldoende rekening houden met het paard zijn emoties en instincten. Als een paard bijvoorbeeld diepgewortelde en gegronde angsten heeft voor een trailer, zou ik deze techniek ten zeerste afraden. Het stress-level van zo'n paard zal in zo'n geval alleen maar stijgen waardoor nieuwe informatie opnemen onmogelijk is voor het paardenbrein. Veel vriendelijker en effectiever is deze methode als het ware omdraaien:
Wachten en niets doen zodra het paard een (klein)stapje in de goede richting heeft gezet en bij voldoende ontspanning weer voorwaartse beweging stimuleren. Wordt je paard weer nerveus of angstig, wacht dan tot hij opnieuw ontspannen genoeg is om de oefening op te pakken en begin indien nodig opnieuw. Zo blijf je werken 'below the threshold' waardoor de stress-levels van je paard niet onnodig omhoog schieten en hij daardoor sneller en beter informatie kan opslaan en verwerken.
Buddy-Sourness is een vaak voorkomend voorbeeld van Equine Anxiety (separation anxiety) en èèn van de sleutels tot het oplossen van dit probleem is het paard laten zien dat ontspannen en relaxen zonder zijn maatje ook mogelijk is, met joúw aanwezigheid en begeleiding! In plaats van het paard aan het werk te zetten of te straffen voor zijn anxiety, zoek ik de rust en ontspanning op die Chloë zo hard nodig had en waar ze stiekem ook naar zocht. Als paarden dit eenmaal bij een mens kunnen vinden verdwijnen problemen als buddy-sourness als sneeuw voor de zon.
Dit proces heb ik een paar keer in dezelfde week mogen herhalen met deze lieve merrie, waardoor haar gedragsproblemen uiteindelijk verdwenen en ze eindelijk ècht kon genieten van haar nieuwe leven.
Na afloop van onze eerste sessie kon Chloë voldoende ontspannen om (voor het eerst sinds ze bij de opvang staat) liggend in haar stal een paar uur te slapen. Voorheen was ze hier te gespannen door; doordat ze het vertrouwen in mensen was kwijtgeraakt of misschien wel nooit ervaren heeft voelde ze zich nooit veilig genoeg om echt te ontspannen. Dit heeft invloed op hun slaapritme en verstoort hun REM-cycle, waardoor ze uiteindelijk alleen maar prikkelbaarder worden. Sinds Chloë zich veilig genoeg voelt om liggend te gaan slapen is haar emotionele, mentale en fysieke gezondheid enorm verbeterd.
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Charm kwam als 4-jarige merrie naar Freedom Ranch, om daar uiteindelijk als lespony aan het werk te gaan. Stephanie (de eigenaresse) had inmiddels al een aantal paarden zelf gerehabiliteerd en herplaatst en wilde ook Charm de kans op een beter leven gunnen. De kleine en gevoelige Azteca merrie kwam van een Charro ranch, waar ze haar ruw en met zware tools hardhandig zadelmak gemaakt hadden. Hierdoor was ze zo ‘flooded’ dat elke aanraking van de teugels resulteerde in steigeren en emotioneel/fysiek contact maken was haast onmogelijk doordat ze weg bleef rennen of gericht mensen in hun gezicht, nek of hals beet (begin van de video).
Mijn eerste werkdag bij Freedom Ranch bestond daarom uit het bepalen van Charm’s trauma levels èn het bewijzen van Charm’s sweet nature waarvan Stephanie overtuigd was dat dat nog steeds in haar zat. Ze was benieuwd naar mijn liberty werk (werken in vrijheid) en hoe dat voor Charm uit zou pakken aangezien ze mensen nog altijd probeerde te vermijden.
In de video hieronder zie je de samenvatting van onze eerste sessie, waarbij Charm zich aan het eind al door mij aan liet raken en kriebelen op haar hoofd/hals en mij zelfs de round pen door volgde. Charm’s ware emotie was niet boosheid, maar onzekerheid en ze was enorm overprikkeld. Niemand had ooit eerder op haar stress signalen gelet en haar de ruimte gegeven zelf te bepalen wat te doen met haar gevoelens. Laat staan haar de ruimte geven om van nare emoties af te komen zonder daarvoor gestraft te worden!
Mijn eerste werkdag bij Freedom Ranch bestond daarom uit het bepalen van Charm’s trauma levels èn het bewijzen van Charm’s sweet nature waarvan Stephanie overtuigd was dat dat nog steeds in haar zat. Ze was benieuwd naar mijn liberty werk (werken in vrijheid) en hoe dat voor Charm uit zou pakken aangezien ze mensen nog altijd probeerde te vermijden.
In de video hieronder zie je de samenvatting van onze eerste sessie, waarbij Charm zich aan het eind al door mij aan liet raken en kriebelen op haar hoofd/hals en mij zelfs de round pen door volgde. Charm’s ware emotie was niet boosheid, maar onzekerheid en ze was enorm overprikkeld. Niemand had ooit eerder op haar stress signalen gelet en haar de ruimte gegeven zelf te bepalen wat te doen met haar gevoelens. Laat staan haar de ruimte geven om van nare emoties af te komen zonder daarvoor gestraft te worden!
Het bijzondere is dat ik al vrij snel door had dat Charm niet gevaarlijk is (op 0.36 min om precies te zijn) en ik daardoor mijn gezicht tegen haar neus durfde te duwen (terwijl de rest hun adem inhield). Dit was uiteraard een goed doordacht besluit, genomen nadat ik oefeningen zoals wijken voor druk en laterale flexie (mij hun beide ogen geven) had geprobeerd om te zien hoe de merrie omging met zowel fysieke als emotionele druk.
Door te letten op Stress Signalen en Releases kalmeerde Charm voldoende om op te kunnen letten, waardoor ze nog
meer ontspanning creëerde dankzij mijn oefeningen en nòg meer informatie op kon slaan! Uit de negatieve cirkel en de
opwaartse spiraal in: “We have learned so much.. there still remains much to learn. We are not going in circles, we are going upwards. The path is a spiral; we have already climbed many steps.”
- Siddhartha
Een paar maanden later nam ik Charm nee op buitenrit met mijn nichtje, die in 2019 bij mij op vakantie was. Geen steigeren, bijten of andere problemen maar heerlijk ontspannen (buiten)rijden. Another Happy Ending!
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
‘Mijn paard vindt het niet leuk om stil te staan”, “Mijn paard is van zichzelf zo onrustig”, “Het zit in zijn/haar genen”
Bovenstaande uitspraken zijn voorbeelden van hoe we door middel van vermenselijken, bepaalde gedragsproblemen en/of afwijkingen verbloemen of afschuiven op het paard. In plaats van onszelf de vraag te stellen wat er in ons leiderschap en/of onze training mist waardoor het paard überhaupt de behoefte voelt om op high alert te functioneren, schuiven we het af op de bloedlijn, het ras van het paard, leeftijd of op het feit dat dit al zo lang “normaal” is dat we eigenlijk niet beter weten/willen. We raken een beetje blind voor kleine gedragsafwijkingen die hoe dan ook hun tol gaan eisen, one way or the other.
Bovenstaande uitspraken zijn voorbeelden van hoe we door middel van vermenselijken, bepaalde gedragsproblemen en/of afwijkingen verbloemen of afschuiven op het paard. In plaats van onszelf de vraag te stellen wat er in ons leiderschap en/of onze training mist waardoor het paard überhaupt de behoefte voelt om op high alert te functioneren, schuiven we het af op de bloedlijn, het ras van het paard, leeftijd of op het feit dat dit al zo lang “normaal” is dat we eigenlijk niet beter weten/willen. We raken een beetje blind voor kleine gedragsafwijkingen die hoe dan ook hun tol gaan eisen, one way or the other.
“Genes are the gun, the environment is the trigger”
Het klopt dat sommige paarden wat gevoeliger en expressiever zijn, denk bijvoorbeeld aan Arabische paarden. Maar ook in zulke gevallen hebben bovengenoemde uitspraken meer met de mens, dan met het paard te maken. Bekijk maar eens in mijn posts, videos en blogs hoe mijn trainingspaarden bij Love This Horse (een opvang gespecialiseerd in Arabische paarden) stuk voor stuk een ontspannen en gewillige gemoedstoestand ontwikkelen (zonder hun authenticiteit en expressie te verliezen); een absolute must voordat ze geadopteerd kunnen worden. Het is dus een fabeltje dat dit soort paarden altijd wat onrustiger zijn, alleen doordat ze bepaalde bloedlijnen hebben.
Genetisch gezien is er inderdaad al een hoop bepaald maar dit zegt niets over het uiteindelijke karakter van het paard: invloedsfactoren zoals verwaarlozing of te jong te veel moeten presteren kunnen zorgen voor een bezorgd tot nerveus paard met alle gevolgen van dien wanneer deze emoties escaleren. Maar ook wij als mens, trainer, eigenaar en liefhebber zijn een invloedsfactor. Onze paarden zijn een reflectie van ons Inner Being, waardoor ze resoneren met wat wij uitstralen en spiegelen wat we doen. Als jouw paard onrustig/ongeduldig is kan dit dus ook empathisch overgenomen zijn.
Ieder paard kan dus in rust en kalmte stilstaan, of het nu een Haflinger of Arabier is: de verantwoording van het kunnen bieden van zo’n fijne omgeving begint altijd bij jou. Zit je zelf niet lekker in je vel, heb je moeite met geduldig zijn, zie je nog veel (marginale) gedragsveranderingen over het hoofd of word je zenuwachtig van onrustige, nerveuze paarden? Dan is er in de eerste plaats werk aan de winkel bij jezelf; compleet normaal en iets waar niemand onderuit komt. Je leven lang blijven leren is iets wat bij paarden natuurlijk komt en wij kunnen niet achterblijven. Door beter te observeren en durven voelen wat wij zelf wel en niet prettig vinden, hier bewust en actief aan te werken en vervolgens toe te passen in ons leven zoals tijdens het trainen van paarden, kun je al een wereld van verschil maken in de basis gemoedstoestand van je paard.
Set yourself up for success!
P.S: Bekijk in de diavoorstelling hieronder hoe ik werk met Arabische merrie Rahma, die met/onder het zadel snel en veel spanning opbouwde en dit vervolgens losliet door te gaan rennen. Dit is niet typisch/normaal voor Arabische paarden en er zal consequent aan gewerkt moeten worden om het probleem te verhelpen door de oorzaak aan te pakken: in dit geval het bieden van vertrouwen, werken vanuit respect en extra tijd besteden aan communicatie en cues bevestigen waardoor de merrie weer vertrouwen in haar handler en ruiter kreeg.
Rahma is de merrie die met een half-afgerukt oor op een low-end veiling terechtkwam en vervolgens bij Love This Horse èèn van mijn trainingspaarden werd in 2020.
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Een superfijne oefening en logische tussenstap voor je aan de One Rein Stop begint: Bending to Relaxation!
In de video zie je het eindresultaat van de 1e sessie met mij en Star, die buiten maar 1 snelheid en geen (nood)rem heeft.. tijd om daar aan te werken dus!
In de video zie je het eindresultaat van de 1e sessie met mij en Star, die buiten maar 1 snelheid en geen (nood)rem heeft.. tijd om daar aan te werken dus!
Er wordt nog vaak gedacht dat je het paard omtrekt bij het inzetten van de ORS, dit is NIET de bedoeling!
Geen wonder dat er wel eens ruiters over de kop geslagen zijn; denk je eens in hoe dit voor een paard is wanneer deze op volle snelheid beweegt en plots wordt dubbelgevouwen. De controle over (een van hun 4) benen verliezen zit er dan dik in; er gaat plotseling zo veel forward motion verloren en de ruiter beïnvloed het paard ook met (on)balans en gewichtsverplaatsing. Een niet-getrainde ORS kan dus voor gevaarlijke situaties zorgen
Geen wonder dat er wel eens ruiters over de kop geslagen zijn; denk je eens in hoe dit voor een paard is wanneer deze op volle snelheid beweegt en plots wordt dubbelgevouwen. De controle over (een van hun 4) benen verliezen zit er dan dik in; er gaat plotseling zo veel forward motion verloren en de ruiter beïnvloed het paard ook met (on)balans en gewichtsverplaatsing. Een niet-getrainde ORS kan dus voor gevaarlijke situaties zorgen
In April 2020 werkte ik aan de Under Saddle training van Shamira, Aysha's volle zus (Desperado V en Litigator kleindochter, lees deze blog). Shamira was net onder het zadel maar bouwde nog altijd snel spanning op, waarschijnlijk uit wantrouwen en onbalans dat snel op haar Flight Response sloeg.
Ik besteedde daarom extra tijd aan het herhalen van de basis van het zadelmak maken en introduceerde deze oefening. Gangenpaarden zoals Tennessee Walking Horses zijn gebouwd om snel, rechtuit te bewegen, waardoor ze van nature minder soepel buigen. Iets waar ik bij alle gangenpaarden extra op let, dus ook bij Shamira - een TWH/Arabian kruising- tijdens het disengagen van de achterhand; het paard hoort hier over te kruisen, en niet te side-steppen!
De Uitvoering:
1. Disengagen van de achterhand/Overkruisen van de achterbenen
2. Focus op de handler
3. Uitlijnen, stoppen & ontspanning
Een paar weken later, Shamira onder het zadel
Bending For Relaxation kun je ook uitbouwen naar Bending To A Stop, wat weer anders werkt dan een One Rein Stop (de NoodStop).
Superfijne exercises voor nerveuze paarden!
*Shamira is een maand na de start van onze training geadopteerd in Californië.
Hoe je de ORS en Bending to Relaxation veilig en correct kunt aanleren, dat kun je zien in de Leeromgeving die binnenkort online gaat.
Stay safe!
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
In Nederland een vrij onbekende term (gelukkig), maar in Amerika word ik er regelmatig mee geconfronteerd via getraumatiseerde paarden die via de opvang binnenkomen.
Horse Tripping is een illegale "sport" die veelal populair is bij "Charro's", oftewel ruwe, Mexicaanse paardenmensen.
In Amerika maken we onderscheid tussen zogenoemde "Vaquero's" en "Charro's". Vaquero's zijn van oorsprong Mexicaans of Spaans en werken met vee/cattle horsemanship. Charro's (Mexico) zijn te herkennen aan hun traditionele werk met paarden zoals "dancing horses", vaak gepaard met ruwe trainingsmethoden en voorwerpen. Èèn van hun tradities is horse tripping, dat vaak wordt gedaan tijdens (illegale) rodeo's.
In de afgelopen vier jaar in Amerika heb ik een paar keer met paarden die dit horrortafereel hebben overleefd, mogen werken. Mensen die mijn posts zagen vroegen zich af wat horse tripping is, of gingen het zelf opzoeken waarna ze enorm geschrokken waren. Vandaar mijn keuze om via deze weg wat meer informatie te geven over deze onmenselijke praktijken, die we in Nederland (gelukkig) helemaal niet kennen.
Horse Tripping is een illegale "sport" die veelal populair is bij "Charro's", oftewel ruwe, Mexicaanse paardenmensen.
In Amerika maken we onderscheid tussen zogenoemde "Vaquero's" en "Charro's". Vaquero's zijn van oorsprong Mexicaans of Spaans en werken met vee/cattle horsemanship. Charro's (Mexico) zijn te herkennen aan hun traditionele werk met paarden zoals "dancing horses", vaak gepaard met ruwe trainingsmethoden en voorwerpen. Èèn van hun tradities is horse tripping, dat vaak wordt gedaan tijdens (illegale) rodeo's.
In de afgelopen vier jaar in Amerika heb ik een paar keer met paarden die dit horrortafereel hebben overleefd, mogen werken. Mensen die mijn posts zagen vroegen zich af wat horse tripping is, of gingen het zelf opzoeken waarna ze enorm geschrokken waren. Vandaar mijn keuze om via deze weg wat meer informatie te geven over deze onmenselijke praktijken, die we in Nederland (gelukkig) helemaal niet kennen.
Tijdens een horse tripping rodeo worden paarden èèn voor èèn apart gezet in een soort kleine stal. Bij het startsein gaat deze open en wordt het paard eruit gejaagd, tot het in volle galop door de arena rent.
Aan weerszijden van de arena staan Charro's met touwen, die ze als lasso om (èèn van) de benen van het paard proberen te krijgen om ze vervolgens onderuit te trekken. Arabische paarden zijn populair vanwege hun extreme beweging en expressie, wat voor meer punten zorgt tijdens de "sport".
Waarschijnlijk is het overbodig erbij te vermelden, maar veel paarden overleven dit niet. De kans dat ze er zonder fysieke of mentale schade uitkomen is eigenlijk niet aanwezig. Gelukkig worden er ook veel paarden op tijd gered (soms via een kill-pen of veiling) en komen ze terecht bij een opvang waar ze indien nodig jaren de tijd krijgen om tot zichzelf te komen, voor ze aan hun rehabilitatie beginnen.
Freedom is zo'n paard, een jonge Arabische ruin die gebruikt is als tripping horse. Freedom heeft twee jaar moeten "decompressen" bij de opvang, verschillende (bekende) trainers hebben tevergeefs geprobeerd met hem te werken, maar hij had meer tijd nodig. Na twee jaar bijkomen is een andere trainer van de opvang met Freedom gaan werken en uiteindelijk kon hij zelfs gewassen en bekapt worden.
Toen ik Freedom leerde kennen in Maart 2020 stond hij alweer een jaar stil en had geen halster (meer) om. Hij had inmiddels een adopter (de vrouw die de paarden bekapt!) en zij wilde hem graag meenemen naar zijn nieuwe plek, zo'n halfuur vanaf de opvang.
Bekijk in de video hieronder hoe ik Freedom door middel van o.a. Air Petting kan benaderen en uiteindelijk halsteren en klaarmaken voor zijn verhuizing:
Hopelijk heeft dit verhaal iets meer inzicht gegeven in wat paarden door kunnen maken in hun leven. Ik vind het fantastisch om te werken bij een opvang waar dit soort paarden ook een kans krijgen en uiteindelijk net zo veel kans hebben op een nieuwe toekomst als de rest.
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Liefs,
Zoë van Mourik | Equine Trauma & Behavior Specialist
www.zoevanmourik.com & www.houseofhorsemanship.nl
Author
Zoë van Mourik: Equine Trauma Specialist, Behaviorist
Archives
November 2023
August 2023
June 2023
November 2022
October 2022
August 2022
June 2022
May 2022
Categories
All
Abuse
Adaptogeen
Arabier
Balance Pad
Bitloos
Buck-brannaman
Case
De Groene Os
Disregulatie
E+
Energy Healing
Energy Therapy
English
ESDR
Fysieke Problemen
Gangenpaarden
Gedrag
Gedragsproblemen
How To
Insights
Jonge Paarden
Kruiden
Metaphysics
NATO
Natural Horsemanship
Partnerschap
Psychology
Ras
Rehabliteren
Retreat
Ruiters
Self Development
Self-development
Serie
Shamanism
Story
Training
Update
Usa
Vermenselijken
Video
Wetenschap
Wilde Paarden
Zintuigen
RSS Feed
